از اول تیر ماه ۱۳۸۷ که قانون مالیات بر ارزش افزوده توسط محمود احمدی نژاد ابلاغ شد اعتراض‌های پی در پی اصناف را به همراه داشت.این اعتراض‌ها به مرحله‌ی اعتصاب هم کشیده شد ولی دولت و حامیان او کماکان بر اجرای این قانون تاکید داشتند. از نظر آنها اجرای این قانون موجب شفاف‌سازی ِ دخل و خرج اصناف خواهد شد و دلیل اعتراض بازاریان را هم همین موضوع می‌دانستند. در دلایل مخالفان و موافقان این قانون تناقضاتی دیدم و به همین دلیل تصمیم گرفتم که همه‌ی جوانب این طرح رو بررسی کنم .پیشاپیش از طولانی شدن مطلب عذر می‌خواهم.

تعریف مالیات بر ارزش افزوده :

مالیات بر ارزش افزوده که به اختصار VAT نامیده می شود نوعی مالیات چند مرحله‌ای است که در مراحل مختلف زنجیره تولید-توزیع بر اساس درصدی از ارزش افزوده (خرید-فروش) کالاهای تولید شده و یا خدمات ارایه شده اخذ می‌گردد. این مالیات در واقع نوعی مالیات بر فروش چند مرحله‌ای است که خرید کالاها و خدمات واسطه‌ای را از پرداخت مالیات معاف می‌کند.
مالیات بر ارزش افزوده انواع گوناگون دارد و به روش‌ها‌ی مختلف نیز محاسبه می‌گردد، انچه مورد نظر سیاست‌گذاران ایرانی است و قرار بر استفاده‌ی آن در نظام مالیاتی کشور می‌باشد، مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف (VATC) است که در این روش کلیه مخارج تولید و سرمایه‌گذاری از پایه مالیاتی حذف و فقط کالاها و خدمات مصرفی مبنای وصول می‌شوند.(از اینجا)

فرمول‌های محاسبه‌ی مالیات بر ارزش افزوده:

مالیات بر ارزش افزوده به دو روش تفریقی و تجمیعی و در شکلهای مستقیم و غیر مستقیم محاسبه می گردد که حاصل هر یک از روشهای مذکور یکسان است. اما در ماده ۱۷ لایحه مالیات بر ارزش افزوده، روش تفریقی غیر مستقیم مبنا قرار گرفته که فرمول دقیق آن به صورت زیر است :

مالیات بر ارزش افزوده  =  نرخ مالیاتی × ( فروش ) –  نرخ مالیاتی × ( خرید )

آن چیزی که من از این فرمول دست گیرم می‌شود این است که در حقیقت به سود یک فروشنده (تفاضل قیمت خرید و قیمت فروش )  مالیات تعلق می‌گیرد اما نویسنده‌ی وبلاگ «دغدغه‌ها» معتقد است که :

دیگران  تصور می‌کنند که این سه درصد نرخ مالیات را از سود می‌گیرند که البته این طور نیست و از فروش می‌گیرند…برخی مشاغل، حاشیه‌ی سودشان کم‌تر است ولی به عوض، گردش کارشان بالاست.این است که از منظر ریالی، می‌بینی جناب طلافروش ١٠ برابر (ریالی) جناب پارچه فروش،جنس فروخته؛  ولی آخر هفته که می‌روند منزل، سود خالص‌شان به یک اندازه است. حالا این مالیات بر ارزش افزوده، با یک‌سان دیدن همه‌ی اصناف و مشاغل، می‌خواهد از میزان فروش همه، یک مبلغی را دریافت کند.به طلا فروش زور می‌آید دیگر. حق هم دارد.(نقل به مضمون از من،اینجا و اینجا )

 

یک تناقض!

من در استدلال نویسنده‌ی وبلاگ‌ دغدغه‌ها تناقضی می‌بینم.شاهد این تناقض هم مقایسه‌ی استدلال بالا و مثال زیر است:

فرض کنید یک پارچه فروش ۲ میلیون پارچه می‌خرد و بعد به قیمت ۳ میلیون آنها را می‌فروشد. با محاسبه‌ی نرخ ۳ درصد مالیات و گذاشتن این اعداد در فرمول VAT ،مالیات ایشان مبلغ ۳۰هزار تومن خواهد شد.

حالا مالیات یک طلافروش :

طبق استدلال وبلاگ دغدغه‌ها می‌گوییم جناب طلافروش ۲۰ میلیون برای خرید طلاهای مغازه‌اش هزینه کرده و در نهایت آنها را به قیمت ۲۱ میلیون فروخته است .در اینجا طبق استدلال این آقا گردش مالی طلافروش حدود ۱۰ برابر پارچه فروش است اما سود آنها یکی‌ست. ولی آیا مالیات آنها هم مانند گردش مالی آنها ۱۰برابر خواهد شد؟ اعداد و ارقام چیز دیگری می‌گویند.

مالیات طلافروش ==>   ۳٪ × ۲۱ میلیون – ۳٪ × ۲۰ میلیون = ۳۰ هزار تومن

من فکر می‌کنم که اگر استدلال طلافروشان در اعتراض به این قانون استناد به همین استدلال جناب دغدغه‌هاست ،می‌توانیم بگوییم که حق با آنها نیست.

سوال  ؛ مالیات بر ارزش افزوده را چه کسی پرداخت می‌کند؟

در فصل چهارم قانون VAT  آمده است که :

در سیستم مالیات بر ارزش افزوده، هر فروشنده در هنگام فروش کالا و خدمات، مالیات متعلقه را بر صورتحساب افزوده و آن را همراه با قیمت کالا و خدمات از مشتری دریافت می نماید.(سازمان امور مالیاتی کشور)

همانطوری که در تعریف VAT و همینطور فصل چهارم این قانون آمده است مصرف‌کنندگان یک کالا هستند که باید مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت کنند و نه فروشندگان یا تولیدکنندگان.

برگردیم به نظر ِ وبلاگ دغدغه‌ها ، او در این مورد می‌گوید:

مغازه دار می‌گوید: «همین‌ الآن که پول کالا و سود خودم را می‌خواهم بگیرم، مشکل است.
کالا برای مشتری گران است و رکود است و … »
حالا بیایم به جای جنابعالی(یعنی دولت) هم پول بگیرم از مشتری و بکشم روی قیمت کالایم؟! (اینجا)

در این مورد  با ایشان موافقم.

سوال بعدی؛ آیا قانون VAT تورّم‌ زاست؟

شاید در نگاه اول  به نظر برسد که اجرای این طرح باعث افزایش قیمت‌ها خواهد شد.درست هم هست  اما آیا این افزایش قیمت‌ها دائمی است و سیر صعودی دارد؟

نیما نامداری در مقاله‌ی خود که در پاییز سال ۸۷ در روزنامه‌ی دنیای اقتصاد منتشر شد می‌گوید:

مالیات بر ارزش افزوده مالیات بر مصرف است. به عبارت دیگر  همه بار مالیاتی به مصرف‌کننده منتقل خواهد شد. طبیعی است که کالاها یا خدمات مشمول این مالیات با افزایش قیمت روبه‌رو خواهند شد. اما بخش قابل‌توجهی از کالاها و خدمات از این مالیات معاف هستند. به عنوان مثال کالاهای کشاورزی فرآوری نشده، دام‌پروری، نهاده‌های کشاورزی، آرد، گوشت، برنج، روغن نباتی، قند و شکر، برنج، حبوبات، اموال غیرمنقول، کتاب و مطبوعات، خدمات حمل‌ونقل، خدمات بانکی، خدمات آموزشی و پژوهشی از جمله کالاها یا خدمات معاف هستند.همچنین با اخذ این مالیات دیگر قانون تجمیع عوارض ملغی بوده و  قیمت تمام شده کالاهای مشمول آن قانون احتمالا کاهش خواهد یافت.(از اینجا)

محمدعلی حقی هم در اینجا با نظر نیما نامداری موافق است، او می‌گوید:

برقراری‌ مالیات‌ بر ارزش‌ افزوده‌ در بدو امر موجب‌ افزایش‌ قیمت‌ کالاها وخدمات‌ خواهدشد ولی‌ دردرازمدت‌ چون‌ جایگزین‌ بخشی‌ از مالیات‌ بر درآمد می‌شود و بر عرضه‌ کالاها وخدمات‌ می‌افزاید آثار ضد تورمی‌ خواهد داشت‌.